Rječnik korištenih stručnih izraza

A
Abortivna infekcija
- zaraza koju biljka domaćin ograniči tako da napadnute stanice brzo odumiru i tako sprečavaju napredovanje parazita;
Acervulus
- plitki zdjeličasti sporonosni organi gljiva sastavljeni iz skupine konidiofora i konidija;
Adulticid
- sredstvo (insekticid, akaricid), koje suzbija odrasle štetnike;
Aficid
- insekticid - specijalno namijenjen za suzbijanje lisnih ušiju (Aphidoidea);
Akaricid - kemijsko sredstvo za suzbijanje grinja (Acarina);
Antocijan - glukozid u staničnom soku bilja, pojavljuje se u raznim tonovima boja od modrog do crvenog;
Apotecij - plodno tijelo gljiva široko otvoreno, na čijoj se gornjoj površini nalazi niz askusa, koji tvore himenij, kod Discomycetes (Ascomycetes);
Aridni predjeli - krajevi sa sušnom (aridnom) klimom, po Langu krajevi gdje je odnos prosječnih godišnjih oborina i prosječne godišnje temperature (kišni faktor) manji od 40°C;
Asimilacija - proces stvaranja organske materije u živoj biljnoj stanici posredstvom klorofila sunčane energije CO2 iz zraka i vode;
Asimilativni organ - zeleni dio biljke koji vrši asimilaciju;
Askospore - endogene spore u posebnoj stanici koji se naziva askus; Askusi - mješinasta stanica u kojoj nastaju askospore;
Autecijski (monokseni) paraziti - osobina nekih rđa-Uredinales da ciklus razvitka provode u svim stadijima na jednom domaćinu;
B
Bazidija - stanica obično terminalna, na kojoj nastaju bazidiospore;
Bazidiospore - spore koje nastaju na bazidiji nakon kariogamije i redukcijske diobe, stoje na dršcima - sterigmama u haplofazi;
Biotipovi - unutar jedne morfološke vrste parazita postoji manji ili veći broj biotipova ili fizioloških rasa, koji se međusobno razlikuju po stupnju patogenosti na pojedinim sortama (varijetetima) iste vrste (speciesa) domaćina;
C
Cilije - bičevi kod zoospora ili bakterija;
D
Dezinfekcija - uništavanje uzročnika bolesti;
Dezinsekcija (dezinsektizacija) - suzbijanje insekata u skladištima, na ambalaži i sl.;
Digestija - sadržaj šećera u korijenu šećerne repe;
E
Ecidije - tip sporonosnog organa u jednom stadiju razvitka rđa-Uredinales, vrčastog oblika, u kojemu se nalaze ecidiospore;
Ecidiospore - vrsta spora u stadiju razvitka rđa-Uredinales, nastaju u ecidiju;
Ektoparazit - parazit koji živi na površini biljke i hrani se pomoću posebnih sisaljki (haustorija) kojima prodire u epidermalne stanice;
Embrij - zametak bilo biljke, bilo insekta;
Endofit - organizam koji se razvija u unutrašnjosti drugog organizma, parazitski ili neparazitski;
Endoparazit - parazit koji živi u unutrašnjosti biljke, a na površini razvija organe za razmnožavanje;
Epiderma - kožno staničje na svim zeljastim dijelovima biljaka, lišću, mladim stabljikama i na starijem korijenu;
Epifit - organizam koji živi na površini drugog organizma, ali ne kao parazit;
Erectum tip - sorte uspravnog rasta;
F
Fakultativni paraziti - paraziti koji mogu živjeti parazitskim i saprofitskim načinom života;
Fitofag - organizam koji uništava ili oštećuje (izgriza) biljke;
Fitopatogeni organizmi - organizmi patogeni za biljku, tj. koji mogu izazvati bolest na biljkama;
Fiziološka rezistentnost - otpornost biljke prema zarazi patogenog organizma uvjetovana unutarnjim (fiziološkim) faktorima;
Fiziološke rase - isto što i biotip;
Forma specialis - fiziološke podvrste unutar morfološke vrste; karakterizirane po tom što su ograničene na parazitizam određenih vrsta (speciesa) domaćina;
Fumigacija - uništavanje biljnih nametnika otrovnim plinovima;
Fungicid - kemijsko sredstvo za suzbijanje uzročnika bolesti gljivičnog porijekla;
G
Gradacija - postepeni porast intenziteta pojave nekog štetnika;
Gregarigena žarišta - mjesta s kojih počinje napad skakavaca zbog velikog broja odloženih jaja;
Gram pozitivne bakterije - bakterije koje se po Gramu obojaju tamnoljubičasto;
Gram negativne bakterije - bakterije koje se po Gramu obojaju crveno;
H
Haustorije - ogranci hifa, kuglasta ili granata oblika, koji prodiru u stanice biljke i crpe hranu, pa se nazivaju i sisaljke;
Herbicid - sredstvo za uništavanje korova;
Heterecijski (heterokseni) paraziti - osobina nekih rđa-Uredinales da ciklus razvitka provode na dva ili više različita domaćina;
Heteroksen parazit - vidi heterecijski;
Hialine - bezbojne, prozirne spore ili hife;
Hifa - ogranak micelija;
Histološka rezislentnost - otpornost biljke, prema zarazi patogenog organizma uvjetovana anatomskom ili histološkom građom biljke;
Hipertrofija - abnormalno povećanje nekog organa pojačanom diobom stanica, te nastaju tumori, bradavice i guke različitih veličina;
Hitin - aminopolisaharid iz kojeg je izgrađen vanjski dio tijela insekata;
Hlamidospore - spore debelih membrana, nastale iz hifa;
Humidni predjeli - krajevi s vlažnom (humidnom) klimom, po Langu krajevi gdje je odnos prosječnih godišnjih oborina i prosječne godišnje temperature veći od 40;
I
Imago - odrasli (potpuno razvijeni) insekt;
Implantacija - stavljanje zaraženog tkiva neke bolesne biljke pod koru zdrave;
Imunitet - najviši stupanj otpornosti, imuna biljka ne može oboljeti od određene bolesti;
Inkubacija - vrijeme proteklo od prodora parazita u organizam do prvog znaka zaraze;
Inokulacija - unošenje uzročnika bolesti (gljive, bakterije, virusi) u neki organizam umjetnim putem;
Insekticid - kemijsko sredstvo za suzbijanje insekata;
Internodij - razmaci između koljenaca na mladicama (rozgvi);
J
K
Kalamitet - napad nekog periodičnog štetnika (npr. gubar);
Kalcifikacija - gnojenje zemljišta vapnom (kalcijem);
Karenca - najmanje vrijeme koje treba proći između primjene nekog sredstva i berbe odnosno konzumacije biljke;
Kauda - nastavak na zatku kod lisnih ušiju. u obliku kratkoga repa;
Kleistotecij - zatvoreno plodno tijelo, u unutrašnjosti se nalaze askusi koji se oslobađaju pucanjem kleistotecija, - kod pepelnice (oidium);
Kokon - čahura koju ispredaju neki insekti za zaštitu kukuljice ili ličinke;
Koleoptila - klicin listić, obavija listove u stadiju nicanja kod trava Gramineae;
Konidije - spore koje nastaju na posebno građenoj hifi ili konidioforu;
Konidioforni - hife koje nose konidije;
Korvicid - kemijsko sredstvo protiv vrana;
Kukuljica (lutka, pupa, nimfa) - razvojni oblik nekih insekata u kojeg prelazi ličinka, a iz kojeg se razvija odrasli oblik. Kod većine insekata kukuljica je stadij mirovanja;
Kurativno suzbijanje - suzbijanje već postojećeg napada (zaraze) nametnika;
Kutikula - vanjska kožica na membrani, epidermalnih stanica biljaka, vanjski čvrsti dio tjelesnog pokrova insekata koji se sastoji iz hitina;
L
Larvicid - sredstvo (insekticid, akaricid) koje uništava ličinke (larve) štetnika;
Latentnost - organizam (biljka) je zaražena ali ne pokazuje simptome (dolazi kod virusa);
Lenticele - bradavičasti organi u kori, posebne građe, služe kao organi u izmjeni plinova;
Limacid - kemijsko sredstvo za suzbijanje puževa;
M
Medna rosa - slatkasta izlučina koju izlučuju mnoge lisne i štitaste uši; a na koje se naseljavaju gljive čađavice i rado dolaze mravi;
Meristem - tvorno staničje, koje služi tvorbi novog staničja;
Micelij - vegetativno tijelo gljiva., sastavljeno iz cjevastih stanica (hifa);
Mikron - mjera za duljinu, iznosi tisućiti dio milimetra = 0,001 mm;
Milimikron - mjera za duljinu, iznosi tisućiti dio mikrona, ili milijunti dio milimetra;
Minirati list - štetnik, obično ličinka, izjeda unutrašnje tkivo lista praveći hodnike dok vanjsko tkivo ostane neoštećeno;
Monofag - štetnik koji se hrani samo jednom vrstom bilja;
N
Nekroza - odumiranje stanica;
Neperzistentan virus - virus koji se zadržava u vektoru kratko vrijeme, manje od jednog dana;
Nutans tip - sorte savinutog ( "visećeg" ) rasta;
O
Obligatni paraziti - paraziti koji se mogu razvijati samo na živom organizmu;
Oidije - spore u nizovima, tankih membrana, nastale postepeno iz hifa razvitkom poprečnih membrana ili septa;
Oospora - trajna spora debelih membrana, nastala spolnim putem, služi za održavanje parazita u nepovoljnim prilikama, kod peronospore;
Ooteka - paketi jaja koje odlažu skakavci;
Ovicid - sredstvo (insekticid, akaricid) koje uništava jaja štetnika;
P
Palearktična zona - dio svijeta po zoogeografskoj podjeli koji zahvaća područje Evrope, srednjeg i sjevernog dijela Azije i sjeverne Afrike;
Parazit - organizam koji nema sposobnost asimilacije, te se hrani na štetu drugog organizma, crpeći iz njega hranu;
Parenhim - tankostijene stanice manje više izodijametričnog oblika;
Partenogeneza - nespolno razmnažanje, tj. razvoj živog bića iz jaja koje nije oplođeno muškom stanicom;
Pasaža - prenošenje virusa iz jedne biljke na drugu;
Perigon - ocvijeće, kod kojeg su svi listovi jednaka oblika i boje;
Perikarp zrna - vanjski ovoj zrna;
Periodični štetnik - štetnik koji se javlja povremeno nakon duljih ili kraćih razmaka;
Peritecj - okruglo, ovalno ili kruškoliko plodno tijelo gljiva s otvorom na vrhu u čijoj se unutrašnjosti nalaze askusi;
Permanentni štetnik - štetnik koji se javlja redovito svake godine;
Perzistentan virus - virus koji se zadržava u vektoru duže od jednog dana;
Piknide - karakteristično plodno tijelo, manje-više okruglasta, vrčastog oblika, u čijoj unutrašnjosti nastaju piknospore ili konidije, koje se oslobađaju kroz otvor na vrhu;
Piknospore - vrsta spora koje nastaju u piknidi, često se nazivaju i konidije;
Plasmodij - vegetativno tijelo nižih gljiva (Archimycetes, Myxomycetes) sastavljeno od protoplazme bez membrane, sadrži veći broj jezgri i pokazuje, ameboidalno kretnje;
Plumula - klicino ili primarno stabalce;
Polarna flagela - bič ili cilij koji se nalazi na polovima bakterija ili gljiva;
Polifag - štetnik koji se hrani velikim brojem biljnih vrsta;
Praemunitet - biljka zaražena jednim sojem virusa, imuna je na zarazu drugim sojevima istog virusa ili srodnim virusom;
Preventivno suzbijanje - suzbijanje prije početka napada (zaraze) nametnika;
Proliferacija - jedan od simptoma virusnog oboljenja, gdje nastaje prorašćivanje cvijeta u stabljiku ili list;
Promicelij - hifa koja nastaje na klijajućoj teleutospori kod rđa-Uredinales;
Prskanje - primjena sredstava za zaštitu bilja razrijeđenih s vodom u kapljicama velikim više od 150 mikrona;
R
Radicula - klicin ili primarni korjenčić;
Raspršivane - primjena sredstava za zaštitu bilja razrijeđenih s vodom u kapljicama velikim 50 do 150 mikrona;
Rezidualno djelovanje - trajnost djelovanja nekog sredstva;
Rezidualno prskanje - prskanje sa svrhom što duljeg djelovanja primijenjenog sredstva;
Rezidui - ostaci sredstava za zaštitu bilja na plodinama;
Rizoid - končasti organ imele koji raste ispod kore u ksilem u pravcu dužine grana, kod gljiva hife koje se šire radijalno u supstratu s jednog centralnog dijela;
Rodenticid - kemijsko sredstvo za suzbijanje glodavaca;
Rudiment - zakržljali dio nekog organa;
S
Saprofit - organizam koji nema sposobnost asimilacije, te se hrani mrtvom organskom materijom;
Selekcija - svjesno odabiranje za uzgoj vrijednih individua (sorti);
Septiran - micelij s poprečnim pregradama ili septama;
Serološki (kod virusa) - dokazivanje virusa putem odgovarajućeg seruma dobivenog iz krvi kunića odnosno druge toplokrvne životinje koje se upotrebljavaju u serologiji (ovca ili konj);
Sifoni - parni nastavci na zadnjim segmentima tijela lisnih ušiju;
Sistemična zaraza - patogeni organizam prorastao je čitavu biljku, a ne nalazi se samo lokalno;
Sistemični insekticid (sistemik) - insekticid koji biljka upija i provodi kolanjem sokova;
Skeletirati list - list izgrižen do lisnih žila.
Sklerocij - trajno tijelo gljiva, sastavljeno od gustog spleta hifa, tvrdo, na površini tamne boje, različita oblika, na kojem se razvijaju plodna tijela, strome, konidiofori ili micelij;
Spermogonij - eliptična udubljenja u tkivu biljke, smještena ispod epiderme s kružnim otvorom na površini, u unutrašnjosti se nalaze sterigme sa spermacijama. Predstavlja jedan stadij razvitka rđa-Uredinales u haploidnoj fazi;
Sporangij - sporonosno tijelo okruglasta do dugoljasta oblika, u čijoj unutrašnjosti nastaju spore (sporangiospore) na posebnim hifama (sporangioforima);
Sporangiofor - hifa na kojoj nastaju sporangiji;
Sporidije - spore nastale na probazidiji ili bazidiji kod rđa-Uredinales ili se radi o bazidiosporama kod snijeti Ustilaginales;
Sterilizacija zemlje - uništavanje nametnika u zemlji fizikalnim (toplina) ili kemijskim putem;
Stroma - gusti splet hifa često izmiješan sa stanicama biljke, tvori tijelo jastučasta oblika, u kojem ili na kojem se javlja fruktifikacija gljive;
T
Teleutosorusi - sorusi kod rđa-Uredinales, sastavljeni iz zimskih spora ili teleutospora;
Teleutospore - vrsta spora u završnom razvitku rđa-Uredinales, debelih membrana, služe za prezimljenje, a nazivaju se i zimske spore;
Test-biljke - vrste biljaka. koje služe za dokazivanje nekog virusa;
Tolerancija - najveća količina nekog sredstva koje smije sadržavati biljka, a da se može bez opasnosti konzumirati;
Traspircija - izlučivanje vode iz biljke;
Transplantacija - cijepljenje - prijenos tkiva jednog organizma na drugi;
U
Uredosorusi - sorusi kod rđa-Uredinales u obliku jastučića, sastavljeni iz ljetnih spora ili uredospora;
Uredospore - vrsta spora u stadiju razvitka rđa-Uredinales. Klijaju bez perioda mirovanja, nazivaju se i ljetne ili propagativne spore;
V
Vektor - prenosilac uzročnika zaraze, upotrebljava se najčešće za označavanje insekata - prenosioca virusa (kao npr. nematode, prenosioci virusa);
Virescencija - pojava da cvjetne latice pozelene;
Z
Zamagljivanje - primjena većinom nerazrijeđenih kemijskih sredstava u vidu kapljica manjih od 50 mikrona;
Zaprašivanje - primjena kemijskih sredstava u čvrstom obliku;
Zoosporangij - sporangij obično tankih membrana u kojem nastaju zoospore;
Zoospore - gibljive spore, odnosno spore koje imaju 1 do 2 biča (cilija), kojima se kreću u kapi vode;